Bilgi Edinme Hakkının Kullanılması Ve Uygulamadan Örnekler

1. Bilgi edinme hakkı nedir,  neyi  sağlar  ? 

Bilgi edinme hakkı, bireylerin devlet kurum ve kuruluşlarının görevlerinden dolayı sahip oldukları bilgilere ulaşabilme hakkıdır. Vatandaşlar kendileriyle doğrudan ilgili olsun veya olmasın, merak ettikleri herhangi bir bilgiyi elde edebilirler. Bu sayede kamu kurum ve kuruluşları şeffaflaşır ve  bilgi demokratikleşir. Bireyler bu şekilde yönetime  dahil olurlar. 

2. Herkes bu haktan yararlanabilir mi ?

Evet. Herkes bilgi edinme hakkına sahiptir. Hem vatandaşlar  hem dernek, vakıf,  şirket gibi tüzel kişiler bilgi edinme hakkına sahiptir.  Yabancılar (2)  belli koşullar dahilinde bilgi edinme hakkı yasasından  yararlanabilir.   

3. Her kurum veya kuruluşa başvurarak  bilgi  istenebilir mi ?

Evet. Her kurum ve kuruluşa başvurarak bilgi almak mümkündür. Bilgi istenecek kamu kurum ve kuruluşlarına  örnek olarak Bakanlıklar, Merkez Bankası, İMKB, Üniversiteler, ÖSYM, RTÜK, Belediyeler, Emniyet  Müdürlüğü  gösterilebilir.   Kamu kurumu niteliğindeki   meslek kuruluşları da örneğin Baro, Mimarlar Odası, Tabipler  Odası yasa uyarınca bilgi vermek zorundadır  kuruluşlar kastedilmektedir. Bütün kurum ve kuruluşların internet  sayfalarında  bu hakkın kullanımını sağlamak için    bir tıkla açılarak doldurulan bir bölüm düzenlenmiştir.  Örneğin Türkiye’de kaç tane pasaport olduğu (3) ; bir bölgede kaç tane trafik kazası olduğu gibi bilgileri öğrenmek mümkündür (4).

4. Hangi konuda bilgi istenebilir ?

Kurum ve kuruluşlar,    bazı  istisnalar dışındaki her türlü bilgi veya belgeyi başvuranların yararlanmasına sunmakla yükümlüdür.   Başvurulan kurum ve kuruluş söz konusu  başvuruları   etkin, süratli ve doğru sonuçlandırmakla görevlidir. Merak edilen veya ihtiyaç duyulan birçok bilgi bu hak sayesinde öğrenilebilir. 

5. Kurumlar başvurana öğrenmek istediği her türlü bilgiyi vermek zorunda mı? 

Bilgi edinme hakkı bazı alanlarda sınırlandırılmıştır. Milli güvenliği ilgilendiren, devlet sırrı sayılan bilgilerle adli  ve idari soruşturmalara ilişkin  bilgiler, ticari sırlar, özel hayata ilişkin bilgiler başvuranlara verilmez.

Benzer şekilde, istenen bilgi veya belgelerde, gizli bilgiler varsa bunlar çıkartılır ve bunun gerekçesi başvurana yazılı olarak bildirilir. Ayrıca kurumun web sitesinde yayınlanmış veya bir basın açıklamasıyla kamuoyuna sunulmuş bilgiler başvurana tekrar verilmez. 

Bunun dışında istenilen bilgi kurumun o konu hakkında özel araştırma  veya çalışma yapmasını  gerektiren bir bilgi  ise bunlar da verilmez. Örneğin arıcılıkla uğraşan bir kişi bir bölgedeki yaban lale sayısını öğrenmek isteyebilir ancak kurumun bu konuda bilgi vermesi için araştırma yapması gerekiyorsa başvuru reddedilebilir. 

6. Bilgi edinme hakkı nasıl kullanılır; nereye başvurulur  ?

Başvuru dilekçeleri, elektronik ortamda veya diğer iletişim araçlarıyla  kurum ve kuruluşlara gönderilebilir.  Dilekçelerde, formlarda başvuranın adı, soyadı, imzası,  adresi belirtilir. Kurum ve kuruluşların web sitelerinde formlar bulunur; genelde başvurular bu formlar (5)  doldurularak yapılmaktadır. 

Bilgi edinme birimlerinde görevli personel,  başvuranlara yol göstermekle ve yardımcı olmakla yükümlüdür.  Böylece  dilekçe veya formlarda eksikler varsa  belirtmeleri ve bunların nasıl giderileceği konusunda yol göstermeleri gerekir.

7. Başvuru ne kadar zamanda yanıtlanır ?

Kurum ve kuruluşlar, başvuranlara on beş gün içinde yanıt vermek zorundadır.  Yanıt  yazılı olarak postayla veya elektronik ortamda  bildirilir. Başvurunun reddedilmesi hâlinde, ret kararının gerekçesi ve buna karşı başvuru yollarının da yazıda belirtilmesi gerekir.

8. Başvuruya açık ve net bir yanıt verilmezse veya hiç yanıt verilmezse ne yapılabilir ?

Başvuru reddedilirse  bu kararın ilgiliye bildirilmesinden  itibaren on beş gün içinde Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu’na  itiraz edilebilir. Kurul, bu konudaki kararını otuz gün içinde verir. Kurul tarafından da başvuru reddedilirse altmış gün içinde Danıştay’da dava açılabilir. Örneğin Danıştay 2011 yılında Hopa’da yaşanan toplumsal olaylarla ilgili  Bilgi Edinme Kanunu kapsamında Emniyet'in elinde ne kadar biber gazı stoku bulunduğunu öğrenmek isteyen vatandaşa, “yeteri kadar” , “gerektiği kadar” şeklinde genel geçer yanıtlar verilmesinin hukuka uygun olmadığına karar vermiştir. Bu anlamda Emniyet’in biber gazı ile ilgili bilgilerin devlet sırrı kapsamında olduğu yönündeki savunmasını da kabul etmemiştir (6).   

9. Başvuru için ücret ödemek gerekir mi ?

Yasada başvurunun yapıldığı kurum veya kuruluşa bilgi ve belge için maliyet tutarı adında bir ücret ödeneceği  belirtilmiştir. Uygulamada bilgi edinme başvuruları genelde elektronik postayla yapıldığından ve kurum tarafından verilen yanıtlar da aynı yolla iletildiğinden herhangi bir ücret istenmemektedir.  

10. Bilgi edinme hakkı hangi yasada düzenlenmiştir ?

Bilgi edinme hakkı   4982 sayılı Bilgi Edinme Hakkı Kanunu (7)  ile düzenlenmiştir. 

11. Türkiye’deki uygulama ile diğer ülkelerdeki uygulama arasında fark var mı ?

Bilgi Edinme Hakkı Kanunu yeni yürürlüğe giren  yasalardan biridir. Yasadan beklenen sonuçların ortaya çıkması, uygulamanın yasanın amacına uygun hale gelmesi, zaman alacaktır.  Örneğin Britanya Kraliçesi’nin Türkiye ziyaretinde Cumhurbaşkanı’na verdiği hediyeler, Türkiye ile Britanya arasında yasanın uygulanışını ortaya koymaya vesile olmuştur.   Kraliçe Elizabeth’in Cumhurbaşkanı Abdullah Gül ve Başbakan Tayyip Erdoğan ile eşlerine verdiği hediyeleri, bilgi edinme hakkı çerçevesinde öğrenmek için Cumhurbaşkanlığı’na başvurulması sonucunda, Türkiye’den herhangi bir sonuç elde edilemezken, Britanya Dışişleri Bakanlığı  bir ay içinde verdiği yanıt ile hediyeleri tek tek saymıştır (8). 

4982 Kanun Numaralı Bilgi Edinme Hakkı Kanununa Ulaşmak İçin Tıklayın